«КЭНЧЭЭРИ» БАСТАКЫ ХАРДЫЫЛАРА

Мин 1973 сыллаахтан Нам училищетын бүтэрэн, Мүрү аҕыс кылаастаах оскуолатыгар үлэлии кэлиэхпиттэн Василий Степанович Парникову кытта «эн-мин» дэсиһэн, өйдөһөн-өйөһөн кэллибит. Биһиги иккиэн Улуу Кыайыы сылыгар 1945 сыллаахха төрөөбүт дьоллоохпут.

Мин кэлиэм биир сыл иннинэ Баһылай ансаамбылын үлэлэтэ сылдьар этэ. Нуучча кылаастарыгар олус күүстээх куоластаах оҕолор бааллара. Үксүгэр уруок кэнниттэн хаалан эрчийэрэ. Хамнас диэн суоҕа. Оскуола бырааһынньыктарыгар, сонун тэрээһиннэригэр биһиги Баһылайдыын уларыйбат хамыыһыйа чилиэннэрэ буоларбыт. Кини концерт өттүгэр, мин киэргэтии өттүгэр.

Сир кэнчээритэ сааскы хахсааты, тымныыны көрсөрүн, тулуйарын курдук, Василий Степанович өйдөөбөт, өйөөбөт быһыыны, кырдьык, элбэхтик көрсүбүтэ. Ханнык баҕарар саҥа саҕалааһын ыарахаттары тулуйдаҕына эрэ, силигилии ситэн, тыллан, үүнэн, дьону долгутар, үөрдэр гына сайдар. Кэлэктиип туруктаах буолуутугар дьоҕурун, тэрийэр талаанын, дьону кытта сатаан кэпсэтэн кылаатын киллэрбит киһинэн Марфа Васильевна Курилкинаны ааҕабын. Кини оскуолаҕа профком бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлиэҕиттэн, «микроклимат» сымнаан, кэлэктиип түмсэн барбыта.

Аан бастаан «Кэнчээрилэр» куоракка киириилэрэ улахан сонун буолбута. Оҕолорбут телевидениеҕэ олус үчүгэйдик уһуллан, ыллаан, харыс үрдээн, өрө көтөҕүллэн кэлбиттэрэ. Онтон ыла биһиги «Кэнчээрилэр» ыллыылларын радиоҕа, телевидениеҕэ истэр-көрөр, сарсыарда сонун оҥостон кэпсэтэр буолбуппут.

1978 сыллаахха сыл бүтүүтэ «Кэнчээрилэр» Орто Азия куораттарынан барар буолбуттара. Онно Баһылай аҥаардас күүлэйдээн эрэ кэлэргэ буолбакка, саха норуотун култууратын, искусствотын көрдөрөр гына оҕолорун олус күүскэ бэлэмнээбитэ. Онно үһүө буолан салайааччынан барбыппыт.

Биир киэһэ саҥа оскуолабытыгар физика кабинетыгар төрөппүттэр уонна барааччылар уопсай мунньахтара буолбута. Мин оччолорго эдэр буоламмын, бу барыыны улахаҥҥа уурбат, хоҥоруубар хоннорбот быһыылааҕым. Атын саастаах өттүлэрэ: «Хайдах, туох сылдьан кэлэҕит?» — дииллэрэ. Биһиги бары командировочнайа суох, бэйэбит хамнаспыт дуомугар барарбытын истэн, соһуйбуттара аххан. Оччотооҕу райком I сэкирэтээрин кэргэнэ, Мүрү орто оскуолатын нуучча тылыгар учуутала Зоя Николаевна Васильева төрөппүттэргэ туһаайан: «Салайааччыларга харчы хомуйуохха», — диэбитин соһуйа, салла истибитим. «Олох сатаммат», — диэн санаабын эппитим. Кырдьыгы эттэххэ, командировочнай диэн тугун-ханныгын билбэт, оччоттон-баччаҕа диэри сэбиэскэй дьон буоллахпыт.

Ташкеҥҥа тиийдэхпит нөҥүө күнүгэр «Правда» хаһыакка ССТА корреспондена кэлэн, биһигини хаартыскаҕа түһэрбитэ. Миигиттэн: «Суруналыыс баар үһү, кимий?» — диэн ыйытан, кыбыстыыга киллэрбитэ, оройуон хаһыатын уопсастыбаннай эрэ корреспондена буоларбын быһаара сатаабытым. Ол кэннитгэн ССРС сүрүн хаһыатыгар «Правдаҕа» оҕолорбутун хаартыскалаан таһаарбыттара.

Самаркаҥҥа Сэбиэскэй Сойуус Геройа Сабуров аатынан оскуолаҕа Саҥа дьыл бырааһынньыгар ыыппыттара. Онно оҕолорбут ыллаан-үҥкүүлээн сэргэхсиппиттэрэ. Олохтоох оҕолор «бу маскараат дуу, дьиҥнээх дуу?» диэн сүрдээҕин мунаахсыйбыттара. Оччолорго Саха сирэ ханна баарын олох да билбэт этилэр.

Сарсыныгар Самарканд устун экскурсияҕа айаннаабыппыт, Регистан болуоссатыгар тиийэн, бары автобус иһигэр ойон турбуппут — хаһан да көрбөтөх кэрэ көстүүбүт арылла түспүтэ! Хаһан эрэ Тимур Тамерлан саҕана бу аан дойду киинэ (лик Земли) буола сылдьыбыт кырдьаҕас куорат оҕолорго туох баар кэрэтин хаһан да умнубаттык арыйбыта. Ол да иһин олох олоруохха сөп, бу да иһин Василий Степановичка махтаныахха сөп этэ. Биһиги иннибитигэр Орто Азия ытык куораттара — Бухара, Навои, Фергана, Ташкент, о.д.а. ааннарын тэлэччи арыйбыттара, дыбарыастарын көрдөрбүттэрэ. Оттон оҕолорбут кэрэ ырыаларын сахалыы ыллаан, аан бастаан олохтоохтор махталларын ылбыттара. Бу этэ — Уус Алдан Мүрү аҕыс кылаастаах оскуолатын «Кэнчээри» ансаамбылын күөрэйэ көтүүтэ! Ол умнуллубат сырыы туһунан «Бэлэм буолга» уонна оройуонум хаһыатыгар сырдаппытым.

Василий Степанович, Эн сахалыы ырыаны аан бастаан Орто Азия улуу историческай куораттарынан ыллаппытыҥ. Москваҕа «Останкиноҕа» «Веселые нотки» биэриигэ саха оҕолоруттан аан бастакынан Киин телевидение эфиригэр ыллыыр, үҥкүүлүүр дьолломмуккут. Алла Пугачева кыыһын Кристинаны кытта доҕордуу сиэттиһэ сылдьыбыккытын ССРС дьоно барыта көрбүтэ. Туниска урусхалламмыт улуу Карфаген куорат амфитеатрыгар сахалыы саҥаны саҥардыбыккыт. Култуура чыпчаалынан аатырар Франция көрөөччүлэрин дууһаларын долгуппуккут. Улуу Кытай аар-саарга аатырар кириэппэһин үрдүгэр ыттар кыахтаммыккыт. Биир тылынан эттэххэ, Чыҥыс хаан ох саалар көмөлөрүнэн Чуумпу акыйаантан Атлантическай акыйааҥҥа тиийэ сэриилээн бэриннэрбит буоллаҕына, Эн, Василий Степанович, Мүрү аҕыс кылаастаах оскуолатыттан куорсун анньынан Чуумпу акыйаантан Атлантическай акыйааҥҥа диэри, Африкаҕа тиийэ ырыа-үҥкүү кынаттанан, саха искусствотын өрө тутан, «Кэнчээри» оҕолорун көтүппүт дьоллооххун! Эн аатыҥ ааттана туруо! Дом!!!

Владимир Колесов-Кытыан, илин-кэлин уопсан, тэнкэ хаамсыбыт үөлэннээҕин, СР үөрэхтээһинин туйгуна, бочуоттаах бэтэрээнэ,
«Кэнчээри» туһунан бастакы уочарка ааптара, суруналыыс, Мүрү нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Мүрү нэһилиэгин Ытык сүбэтин салайааччыта
2015 сыл.