90-с сылларга дойдуга буолбут уларыйыылар Саха сиригэр бэлиэ суолу-ииһи хаалларбыттара. Ол курдук, 1990 сылтан бэттэх саха сахатынан киэн туттуута үрдээбитэ, сахалыы үөрэх концепцията торумнанан, Ийэ тыл күнэ олохтонон, үөрэҕирии, култуура хайысхатыгар сахалыы тыын биллэ күүһүрбүтэ. Өрөспүүбүлүкэни Михаил Николаев салайар кэмэ—ити курдук, уһуктууну, барҕарыыны кытары ыкса ситимнээҕэ. Итинник сырдык кэмҥэ “Кэнчээри” ансаамбылга балтым Дианалыын аан маҥнай үктэнэр дьолго тиксибиппит. Дьолго тиксибиппит диибин, тоҕо диэтэххэ, “Кэнчээригэ” дьарыктаныы оҕо сааспыт ыратын кыната этэ!
Үөрүүтүн үллэстибитэ
Биһиги Бороҕонтон тэйиччи, ПМК-ҕа олорбуппут. Ол биһиги “Кэнчээригэ” сылдьарбытыгар кыратык да мэһэйдээбэтэҕэ. Кыһын буоллун, саас, сайын, күһүн — биир да дьарыгы көтүппэт буола сатыырбыт. Биирдэ өрөбүл күн соһуччу төлөпүөн кэллэ: Василий Степанович эбит. “Түргэнник оскуолаҕа кэлэ тардыҥ”, диир. Тоҕо уонна туохха кэлэрбитин олох эппэтэ. Биһиги хайыахпыт баарай? Суһаллык хомунан бардыбыт. Репетиция буолар дуу, туох, диэн таайа сатыы-сатыы барбыппыт арай… учууталбыт үбүлүөйэ эбит. Үөрбүт аҕай, остуолга киирэн оҕолорум дьэ аһааҥ, диэн, бырааһынньык остуолугар барыбытын ыҥырда. Василий Степанович ити курдук, үөрүүтүн иитиллээччилэрин кытары үллэстибитин өйдүүбүн.
Саҥа Кииҥҥэ киирбиппит
Оскуоланы бүтэрэр сылбар “Кэнчээри” Киинэ үлэҕэ киирбитэ. Ити дьиэбит үлэҕэ киирэригэр СӨ бастакы Президенэ Михаил Ефимович Николаев, улуус баһылыга Афанасий Васильевич Мигалкин быһаччы оруоллаахтар. Оо, саҥа дьиэҕэ көспүппүт туспа үөрүү этэ. Дьокуускайтан ыалдьыт бөҕө кэлбитэ. Биир дойдулаахпыт, оччолорго Президент иһинэн Дьиэ кэргэн уонна дьахталлар демографическай политикаҕа Комитеттарын бэрэссэдээтэлэ Анастасия Божедонова французтуу тылбаастаабыт “Сөбүлүүбүн… Сөбүлээбэппин” диэн хоһооммун ыалдьыттарга омуктуу ааҕан иһитиннэрбитим.
Саҥа дьиэҕэ киирбит үөрүүбүт үрдүк этэ! Онно пианино баара, кыралаан оонньуур этибит. Василий Степанович “зачет” тутара. Дьэ онно балтым Диана ким-хайа иннинэ туттаран, күннүүрэ, барыбытын соһутара. Бу иннинэ наар оскуола дьоҕус кылааһыгар кыбыллан, дьарыктанарбыт. Кылаас кыараҕаһа ханна барыай, ол да буоллар, үксүгэр итинник усулуобуйаҕа үлэлээн кэллэҕэ ансаамбылбыт барахсан.
Дьоппуоннардыын көрсүһүү кэнниттэн
Суоттуга “Доҕордоһуу” мусуойугар үгүстүк улахан тэрээһиннэргэ чиэстээхтик кыттарбыт. Биһигини Суоттуга Раиса Реасовна Кулаковская, Суорун Омоллоон наар үөрэ-көтө көрсөөччүлэр. Биир оннук истиҥ көрсүһүү—күн тахсар Япониятын устудьуоннарын кытары көрсүһүү, алтыһыы этэ. “Кэнчээрилэр” онно 5 омук тылынан (сахалыы, нууччалыы, французтуу, ангылычаанныы, латынныы) ыллаан иһитиннэрбиппит. Бөлөх салайааччыта “Кэнчээри” бары толоруутун астыммытын биллэрбитэ. Ити көрсүһүү, кэнсиэр туһунан соччоттон таптаан ааҕар хаһыаппытыгар “Кэскилгэ” суруйан ыыттым. Өссө саха тэлэбиидэнньэтин хаарыйан ыллым: “Бу буолбут көрсүһүү туһунан саха тэлэбиидэнньэтэ көрдөрдө эрээри, онно биир да тыл “Кэнчээри” туһунан этиллибэтэҕэ, ахтыллыбатаҕа хомолтолоох”, диэн. “Кэскил” мин суруйуубун уларыппакка таһааран, эмиэ үөрдүбүттээх.
“Азия оҕолоругар” — саҕаланыаҕыттан
1996 с. атырдьах ыйыгар Дьокуускайга өрөспүүбүлүкэбит Президенэ М.Е. Николаев идеятынан “Азия оҕолоро” Норуоттар икки ардыларынааҕы I Оонньуулар ыытыллыбыттара. Онно бэлэмнэнэ диэн Уус Алдантан бүтүн делегация буолан киирбиппит. Дьокуускайдааҕы 1 №-дээх педучилище уопсай дьиэтигэр олорон, Оонньуулар саҕаланыахтарын иннинэ, хас эмэ күн бэлэм бөҕө. Ол аҥаардас бэйэбит эрэ репертуарбытын чочуйуу буолбатах этэ. Стадиоҥҥа Оонньуулар аһыллыыларыгар дьикти кэрэ араас ойуулары таһаарар оҕолор истэригэр биһиги баарбыт. Күн аайы уот куйааһы аахсыбакка, ол бэлэмэ этэ. Киэһэлик уопсайбытыгар баран, распевкаланарбыт, ырыаларбытын аны чочуйарбыт, бэлэмниирбит. Оонньуулары үөрүүлээхтик арыйыыга уонна сабыыга “Звезды над Туймаадой” диэн улахан кэнсиэр буолбута. Онно саха эстрадатын ырыаһыттарын сэргэ, “А-студио” бөлөх, Лариса Долина, “BONEY-M” кэлэн, кыттыбыттара. Бэрт түбүктээхтик сылдьыбыппыт эрээри, ол күннэртэн отой чаҕылхай эрэ өйдөбүллэр хаалбыттар. Итинтэн салгыы “Кэнчээри” “Азия оҕолоро” Оонньууларга мэлдьи кыттыбыта, Оонньуу Гимнин ситиһиилээхтик толорбута.
Күннээх Турцияҕа
Мин оскуолабын бүтэрэн да баран, ансаамбылбын кытары ситиммин сүтэрбэтэҕим, быспатаҕым. 2003 с. “Македонияҕа барар буоллубут”, диэн сурах кэллэ. Ол ыккардыгар, уларыйан хаалан, аны Турциялыыр буолбуппут. Василий Степанович миигин: “Барсаҕын, тылбаастыаҥ, суруйуоҥ, ыллаһыаҥ”, диэн ыҥырбыта. Инньэ гынан, 40-тэн тахса киһилээх ансаамбылбыт билиэттэрэ тиэрэ-таары ылыллыбыт буолан, бары утуу-субуу айаннаан тиийдибит. Мин көтөр рейспэр улахан дьонтон бэйэм эрэ. Порка тиийдэхпитинэ, ким эрэ көрсүөхтээх эҥин этэ, ону бастаан соччо итэҕэйбэт буола-буола көтөн тиийбиппин өйдүүбүн. Тоҕо диэтэххэ, айаммыт хара ааныттан көтөр, төннөр билиэппит барыбыт киэнэ атын-атын буолан мунчаардыбыта. Итиччэ элбэх оҕолоох ансаамбылга биир рейскэ билиэт көстүбэтэҕэ дьикти соҕус этэ. Василий Степанович тута Москва тэтимигэр киллэрэн буолуо, күн аайы экскурсияларга барарбыт. Гостиницаҕа олорбот буола сатыырбыт. Москва кэрэ бэлиэ сирдэринэн уһаты-туора күүлэйдээн бөҕө. Инньэ гынан, хаһан бары мустан, Стамбулга айанныырбытын күүтэбит. Дьэ күүппүт күммүт син туолла. Биир күн абытай куйаастаах күннээх Турцияҕа көтөн күпсүтэн тиийдибит. Итиини, айаны тулуйбакка буолуо, кырачаан уолбут, ырыаһыппыт Коля Турантаев барахсан, муннун хаана кэллэ. Онон улахан портан медпууну көрдөөн буллум. Хата, уолга кэмигэр көмө оҥордулар. Гид порка син булан ылла. Россияттан кэлэллэр диэн, нуучча кыргыттарын, уолаттарын гид күүппүт этэ. Онтуката баара, азиаттар буолан, Фэйзи гиды соһуппуппут быһыылааҕа. Биһиги Стамбул амфитеатры санатар аһаҕас сирдэринэн күн аайы кэриэтэ кыттарбыт. “Евразиятааҕы фольклор фестивала” диэн сыл аайы ыытыллар улахан тэрээһин эбит этэ. Туроктар балачча ирдэбиллээх уонна болҕомтолоох истээччилэр диэн өйдүүбүн. Биһиги фольклортан саҕалаан, классикаҕа тиийэ толорбуппутун кэрэхсээбиттэрэ.
Айанныахпыт иннинэ ансаамбылга ыллаабыт, Турцияҕа олорбут, үөрэммит Анатолий Бурнашев “Saman Yolu” диэн туроктыы ырыаны үөрэппитэ. Онон программабыт бүтүүтэ — ол ырыаны ыллаан, аймахтарбыт туроктар сүрэхтэрин үөрдүбүппүт. Хас кэнсиэр аайы “Кэнчээри”, “Якутистан” диэн, батыһа сылдьан хаартыскаҕа түһээччи элбэх буолара. Тэрийээччилэр “Кэнчээрини” ытыктааннар, сөбүлээннэр, хас да нүөмэри толорорбутун көрдөспүттэрэ. “Һээдьэ” вокальнай-хореографическай композицияны, хомустуурбутун, саха классикатын туроктар ытыс үөһэ көрсөллөрө. “Якутистан”, диэн биллэрээттэрин кытары, амфитеатр өрө үллэн, ытыс тыаһа хабылла түһэрин өйдүүбүн. Ускюдар диэн кырдьаҕас куорат устун фестиваль кыттыылаахтарын параата буолбута. Онно учуонай дьахтар быһыылаах, хомуспун эргитэ сылдьан наһаа көрбүтэ, атыылаарыый, диэн ааттаспыта. Москваҕа көтөн тиийээт, түҥ-таҥ дааталаах билиэттэрбитинэн, күн аайы кэриэтэ оҕолорбутун атаартыыр түбүккэ түспүппүт. Инньэ гынан, омуна суох, биир нэдиэлэ устата Москваҕа олорбуппут. Бүтэһик рейсинэн арыый обургу оҕолордуун көтөн кэлбиппин өйдүүбүн.
“Хрустальная лира” биһиэнэ!
2007 с. “Жизнь городов” бырайыак чэрчитинэн “Хрустальная лира” фестивальга “Кэчнээрилэр” Василий Степановиһа суох Анатолий Бурнашев уонна Екатерина Степановна Парникова буолан барбыппыт. Бу сүрдээх улахан эппиэтинэс этэ. Учууталбыт үлэтин, эрэлин, сыратын түһэн биэрбэт курдук гына сылдьыахха, диэн санаанан өйбүтүн-санаабытын түмпүппүт. Сатахха, доруобуйам мөлтөөн ылбыт кэмэ этэ эрээри, быраастар: “Тулуһан сылдьыаҕыҥ, санаарҕаама”, диэбит алгыс тыллара кынат буолбута. Францияҕа фольклорга лауреат уонна фестиваль “Гран-притин” ылбыппытын истэн… Василий Степанович олус үөрбүтүн истэр долгутуулаах уонна уйадыйыылаах да этэ. Арай биһиги, иитиллээччилэрэ барсыбатах буолуохха? Ситиһии кэлэрэ, уопсайынан, айан да сатанара саарбах этэ диэн этиэх уонна билиниэх кэриҥнээхпит. Мин ити айаҥҥа учууталбын олус суохтаабытым.
Дойдубутугар кэлбиппит, хаһыат аайы: “Кэнчээри получил Гран-при”, “Аан дойдуга— бастакы”, “Кэнчээрилэр Гран-прини” ылан эргиллибиттэр”, “Кэнчээри” взял французский Гран-при”, “Якутский “Кэнчээри” отличился в Париже” диэн “төбөлөөх” суруйуу элбэҕэ. Париж куоракка профессор, “Сонор” оонньууну айбыт Григорий Васильевич Томскайы көрсөн, дьиэтигэр ыалдьыттаппыта. Париж килбэйэр киинигэр үс саха көрсөн, сахалыы кэпсэппиппит. Григорий Васильевич төрөппүт уола — Арсен Томскай, “INDRIVER” бырайыак ааптара.
Ити курдук, ансаамбылбыт бары үтүө өйдөбүлү саҕа турар, оҕо, эдэр сааспыт аргыһа буолан, кэрэҕэ сирдиир, көтүтэр. “Кэнчээри” хас биирдии бэйэбитигэр умаппыт сулуһа үгүс. Ону күндү бэлэх, кэрэ кэпсээн гынар—биһиги аналбыт.
Жанна Леонтьева, “Кэнчээри” ансаамбыл 1996 с. выпускницата, Россия суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ, СӨ бэчээтин туйгуна, СӨ суруналыыстарын Сойууһун “Көмүс бөрүө” бириэмийэтин лауреата, хоһоон, тылбаас кинигэлэрин ааптара, Саха сирин суруналыыстарын Сойууһун “Уһун Дьурантаайы-2020” өрөспүүбүлүкэтээҕи айар куонкуруһун “Бастыҥ кэпсээччи” номинациятын, “Саха-Азия оҕолоро” норуоттар икки ардыларынааҕы фонд суруналыыстыкаҕа лауреата, “Барҕарыы” НФ стипендиата.
Олунньу, 2023 с.